علی علیه‏السلام از منظرقرآن و روایات تفسیری

منبع

علی علیه‏السلام از منظرقرآن و روایات تفسیری

پیش‏گفتار
قرآن کریم اساس معارف مسلمانان به‏شمار می‏آید. از این رو جا دارد در سال پیروی عملی از سیره امام علی علیه‏السلام سیمای قرآن ناطق را در کتاب نور و هدی مشاهده کنیم. شیوه رایج در این‏باره نقل روایات فضایل امام علیه‏السلام به ترتیب آیه‏ها و یا احیانا با محور قرار دادن ارزشهای امام علیه‏السلام است و چون به این سبک آثار فراوانی هست1 و بهتر است از کارهای تکراری پرهیز و به تحقیقات افزوده شود؛ بی هیچ ادعایی2 سخنانی در این زمینه از بزرگان نقل و بررسی می‏شود شاید مفید و مؤثر افتد.
آیه‏های ویژه حضرت علی علیه‏السلام
فضایل اهل بیت علیهم‏السلام در قرآن گاهی به صورت گروهی که شامل تمامی چهارده معصوم علیهم‏السلام است و در مواردی در خصوص پنج تن آل عبا و... بیان شده که شامل حضرت علی علیه‏السلام نیز هست و تنها چند مورد ویژه امام علی علیه‏السلام است، آقای دکتر نقی‏پورفر با برشماری 16 مورد، بیشترین آیه‏های ویژه را بر شمرده3، ولی نمی‏توان ادعا کرد که همه دانشمندان بر تمامی این 16 مورد اجماع و اتفاق دارند. اختصاص برخی از این آیه‏ها به شخص حضرت علی علیه‏السلام قابل بحث و بررسی است، به هر حال عصاره شش آیه از آن‏ها - که در اختصاص به امام علی علیه‏السلام روشنتر است- با اندک توضیحی بیان می‏شود:
1) جان برکف
«و من‏الناس من یشری نفسه ابتغاء مرضات الله و الله رؤُوف بالعباد4»
و از مردم کسی است که جانش را در برابر خشنودی خدا می‏فروشد و خداوند به بندگانش بسیار دلسوز است.
این آیه شریفه اندکی پس از هجرت درباره امیرمؤمنان نازل شده که در شب هجرت پیامبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله (لیلة‏المبیت) به جای پیامبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله آرمید و جان خویش را سپر بلای حضرت کرد. روایات شیعه و سنی در خصوص ایثار آن حضرت و ویژگی این آیه به امیرمؤمنان گزارش‏های مفصل و مکرری دارند5.
از شش آیه قبل مسلمانان مهاجر را به چهار گروه تقسیم می‏کند که دو به دو شخصیتی متقابل یکدیگر دارند.
الف: گروهی که می‏گویند: پروردگارا در دنیا همه چیز را به ما عطا نما، در حالی که او را در آخرت هیچ بهره‏ای نیست.
ب: کسانی که می‏گویند: «پروردگارا به ما در دنیا حسنه و در آخرت نیز حسنه عطا فرما و از عذاب آتش دوزخ حفظ نما».
ج: «و از مردم کسی هست که سخن او در زندگی پست دنیا، تو را به شگفتی می‏آورد و خشنود می‏کند [ولی در باطن چنین نیست] و خداوند بر آنچه در قلب او است گواه می‏گیرد و او سرسخت‏ترین دشمنان است. نشانه دشمنی باطنی او این است که وقتی روی بر می‏گرداند و از نزد تو می‏رود، می‏کوشد تا در زمین فساد به راه اندازد و حرث و نسل را نابود کند...».
د: شهادت طلب که در خصوص حضرت علی علیه‏السلام است و پاداشش رضای خدا است نه اجر مادی.

مسیح حقیقی

مسیح حقیقی

قرآن کریم بر اعتقاد به انجیل به عنوان کتاب مقدسی نزد خداوند و ایمان به مسیح تأکید می‌کند و آن‌را یکی از پایه‌های ایمان به اسلام می‌داند و در این باره از اهل انجیل می‌خواهد، بر آنچه خدا در آن کتاب فرستاد حکم کنند.11 و اهل کتاب یا مسیحیان و یهودیان را این‌گونه مورد خطاب قرار می‌دهد: با اهل کتاب بگو که ای یهود و نصاری شما ارزشی ندارید تا آنکه به دستورات تورات و انجیل قیام کنید.12 جایگاه مسیح در قرآن قرآن، «مسیح» را کلمة خداوند توصیف می‌کند3 و اینکه روحی از اوست4 و می‌فرماید: خداوند او را با روح‌القدس تأیید و حمایت نمود5 و قرآن کریم همچنین می‌افزاید که خداوند بینات یا نشانه‌ها و آیات روشن،6 و نیز انجیل را به او داد7و  او را در هر جا که بود، مبارک و میمون قرار داد.8 قرآن کریم اعمال و افعالی را به مسیح منتسب می‌کند که به هیچ‌یک از پیامبران منسوب نیست. با اشاره به برخی از آیات و از زبان حضرت عیسی(ع) دریافته می‌شود که خطاب به مردم فرموده است: 1. از گل مجسمه مرغی ساخته و بر آن نفس قدسی بدمم، تا به امر خدا مرغی گردد. 2. و کور مادرزاد و مبتلا به پیسی را به امر خدا شفا دهم. 3. و به شما از غیب خبر دهم که در خانه‌هایتان چه می‌خورید و چه ذخیره می‌کنید. این خصوصیات اعجازی در دو آیة شمارة 7 و 49 سورة آل عمران و آیة 111 ذکر شده و درآنجا آمده است. این معجزات که مسیح دست به آنها زد، به اذن و خواست خداوند محقق شوند، آن گونه که در قرآن ذکر شده است و خود مسیح نیز در انجیل مقدس می‌گوید، اینها خواست و مشیت من نیستند، بلکه خواست و مشیت کسی است که مرا فرستاد. و قرآن کریم ذکر می‌کند، مسیح از مادری پاکدامن و عذرا به دنیا آمد و در کودکی سخن گفت.9 و می‌گوید: سلام حق بر او باد، در روز ولادتش و در روز وفاتش و روزی که برای زندگی ابدی برانگیخته خواهد شد.10 جایگاه مسیحیت در اسلام مطالبی که در سطور بالا ذکر آن رفت، گواهی‌هایی است که از حضرت مسیح به نقل از سوره‌های متعدد قرآنی ذکر شده است، ازجمله سورة مریم، سورة آل عمران، سورة مائده و این نام‌ها و عناوین به این نکته اشاره می‌کنند که مسیحیت آیین مقدسی است. قرآن کریم بر اعتقاد به انجیل به عنوان کتاب مقدسی نزد خداوند و ایمان به مسیح تأکید می‌کند و آن‌را یکی از پایه‌های ایمان به اسلام می‌داند و در این باره از اهل انجیل می‌خواهد، بر آنچه خدا در آن کتاب فرستاد حکم کنند.11 و اهل کتاب یا مسیحیان و یهودیان را این‌گونه مورد خطاب قرار می‌دهد: با اهل کتاب بگو که ای یهود و نصاری شما ارزشی ندارید تا آنکه به دستورات تورات و انجیل قیام کنید.12 و این یک اصل قرآنی است که می‌گوید: از اهل کتاب، طایفه‌ای هستند که در دل شب به تلاوت آیات خداوند می‌پردازند.13 و معروف است که گوشه‌نشینی و عزلت در اسلام معنا ندارد، با این حال قرآن کریم می فرماید: لتجدنّ أقربهم مودّة للّذین آمنوا الّذین قالوا إنّا نصاری، ذلک بأنّ منهم قسّیسین و رهباناً و أنّهم لایستکبرون.14 وقطعاً کسانی را که گفتند: ما نصرانی هستیم، نزدیک‌ترین مردم در دوستی با مؤمنان خواهی یافت زیرا برخی از آنان دانشمندان و رهبانانی هستند که تکبر نمی‌ورزند.14 این اشارة قرآنی به نصاری بر این اساس که برخی از ایشان کشیش و گوشه عزلت برگزیده‌اند، بر میزان ایمان و احترام اسلام به مسیحیت تأکید می‌کند. این ایمان این بار مسلمانان را مورد خطاب قرار می‌دهد، آنجا که قرآن کریم می‌فرماید: بگویید که ما مسلمانان به خدا ایمان آورده‌ایم، و به آن کتابی که بر پیغمبر ما فرستادند و بر آنچه بر پیامبران گذشته چون ابراهیم و اسماعیل و اسحاق و یعقوب و فرزندان آنها و موسی و عیسی فرستادند و به همة آنچه از جانب خدا آوردند عقیده‌مندیم و میان هیچ یک از پیغمبران فرق نگذاریم و به هر آنچه از جانب خداست، گرویده و تسلیم فرمان او هستیم.15  و با این سخن نیز پیامبر(ص) را مورد خطاب قرار می‌دهد: بگو ای پیغمبر به خدای عالم و کتاب و شریعتی که به خود ما نازل شده و آنچه بر ابراهیم و اسماعیل و اسحاق و یعقوب و فرزندانش نازل شده و آنچه به موسی و عیسی و پیامبران دیگر از جانب پروردگارشان آمده به همه ایمان آورده‌ایم و فرقی میان هیچ یک از پیغمبران خدا نگذاریم، زیرا مطیع فرمان خدا هستیم.16 و همچنین در جای دیگر می‌فرماید: «خدا شرع و آئینی که برای شما مسلمانان قرار داد، حقایق و احکامی است که نوح را هم به آن سفارش کرد بر تو نیز همان را وحی کردیم و به ابراهیم و موسی و عیسی هم آن را سفارش کردیم که این خدا را بر پا دارید و هرگز تفرقه و اختلاف در دین نکنید.17 محمد السماک مترجم: قبس زعفرانی پی‌نوشت‌ها: 1. In the footstes of Jessus, the Messiah in Phoenicia - Lebanon. 2. Martiniano Pellegrino Roncaglio. 3. سورة آل عمران(3)، آیة 45. 4. سورة نساء (4)، آیة 171. 5. سورة بقره (2)، آیة 78 و 263؛ سورة مائده (5)، آیة 11. 6. سورة بقره (2)، آیة 87، و 253. 7. سورة حدید (57)، آیة 27. 8. سورة مریم (19)، آیة 31. 9. سورة مریم (19)، آیة 55. 10. سورة مریم (19)، آیة 15. 11. سورة مائده (5)، آیة 47. 12. سورة مائده (5)، آیة 68. 13. سورة آل عمران (3)، آیة 113. 14. سورة مائده (5)، آیة 82. 15. سورة بقره (2)، آیة 136. 16. سورة آل عمران (3)، آیة 184. 17. سورة شوری (42)، آیة 13. ماهنامه موعود شماره 64